ميثاق سازمان ملل متحد پس از 8 دهه: اصول ایده‌آل و واقعیت پر از نقض‌ها

در هشتادمین سالگرد امضای میثاق سازمان ملل متحد که در 26 ژوئن 1945 به امید "نجات نسل‌های آینده از وحشت جنگ" امضا شد، بحث درباره تعهد کشورها به اصول این سند بنیادی که پس از جنگ جهانی دوم اسس روابط بین‌المللی را گذاشت، دوباره برجسته می‌شود.

میثاق که در کنفرانس سان فرانسیسکو با حضور 50 کشور تدوین شد، در همان سال پس از تصویب قدرت‌های بزرگ به اجرا درآمد و تعداد اعضا اکنون 193 کشور است.

این میثاق از 19 فصل و 111 ماده تشکیل شده است که اهداف و اصول سازمان ملل متحد را تعیین می‌کند، از جمله احترام به سرمایه، برابری کشورها، حل منازعات به صورت صلح‌آمیز، همکاری انسانی، و حفاظت از حقوق بشر.

همچنین فصل هفتم به شورای امنیت اختیار تحمیل تحریم‌ها یا استفاده از نیروی نظامی در صورت تهدید به صلح جهانی را می‌دهد و پنج کشور دائمی عضو (آمریکا، روسیه، چین، بریتانیا، فرانسه) حق وتو دارند.

با وجود آرمان‌هایش، میثاق در 8 دهه گذشته به بسیاری از نقض‌ها تحت‌فشار قرار گرفته است بدون اینکه به مسئولیت‌پذیری واقعی برخورد شود.

دبیرکل سازمان ملل متحد "آنتونیو گوترش" اخیراً تأکید کرد که میثاق "تنها یک سند نیست بلکه یک وعده برای صلح و کرامت" است، اما اغلب اوقات واقعیت نشان داده است که جامعه بین‌المللی ناتوان در مقابله با نقض‌های مکرر است.

به عنوان مثال، اخیراً ایالات متحده به اتهام نقض میثاق بعد از بمباران تاسیسات ایرانی مورد انتقاد قرار گرفت، در حالی که دفاع خود را با "حق دفاع مشترک" توجیه کرد.

روسیه که به خاطر جنگ در اوکراین مورد انتقاد مجمع عمومی قرار گرفت، با استفاده از وتو از تدابیر شورای امنیت فرار کرد.

دبیرکل پیشین سازمان ملل، کوفی عنان، حمله به عراق در سال 2003 را "غیرقانونی" توصیف کرد.

و با وجود اینکه ماده ششم میثاق امکان اخراج کشورهایی که اصول آن را نقض می‌کنند را فراهم می‌کند، هیچ عضوی از سازمان ملل اخراج نشده است، به استثنای تعلیق عضویت آفریقای جنوبی در مجمع عمومی در سال 1974 به دلیل سیاست آپارتاید.

کارشناس غیثو نیا از "شورای اطلس" اظهار داشت که عدم مسئولیت‌پذیری بین‌المللی، نقض‌ها را به الگوی متداولی تبدیل کرده است، جایی که کشورها از متون میثاق برای توجیه اعمال متضاد مانند دفاع از خود یا اصل عدم مداخله استفاده می‌کنند.

و با ادامه بحران‌های جهانی، میثاق سازمان ملل متحد به عنوان یک مرجع ایده‌آل با مواجهه با واقعیتی بین‌المللی پر از تضادات سیاسی و منافع متضاد، سوالات جدی درباره اثربخشی آن در حفظ صلح و امنیت جهانی را به وجود آورده است.